تاریخچه کاغذ

 تاریخچه کاغذ

تاریخچه کاغذ داستانی پیچیده و غنی است که از دوران باستان آغاز می‌شود و تا به امروز ادامه دارد. این ماده که به عنوان یکی از مهم‌ترین اختراعات بشری شناخته می‌شود، نقش کلیدی در توسعه فرهنگ، علم و تکنولوژی ایفا کرده است. در این مقاله، به بررسی مراحل مختلف تاریخ کاغذ از آغاز تا کنون می‌پردازیم.

۱. دوران باستان

۱.۱. پاپیروس در مصر باستان

تاریخچه کاغذ در مصر باستان، مصریان از پاپیروس به عنوان ماده نوشتاری استفاده می‌کردند. پاپیروس از ساقه گیاه پاپیروس تهیه می‌شد و به شکل نوارهایی در می‌آمد که روی هم قرار می‌گرفتند. این ماده نوشتاری از حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح مورد استفاده قرار می‌گرفت و معمولاً برای نوشتن متون مذهبی، ادبی و تجاری به کار می‌رفت. مزیت‌های پاپیروس شامل سبکی و قابلیت انعطاف‌پذیری آن بود، اما معایبی نیز داشت، مانند شکنندگی و قیمت بالا.

۱.۲. الواح گلی و سایر مواد نوشتاری

قبل از ظهور کاغذ، جوامع مختلف از مواد مختلفی برای نوشتن استفاده می‌کردند. مثلاً در بین‌النهرین، مردم از الواح گلی برای ثبت اطلاعات استفاده می‌کردند. این الواح با استفاده از قلم‌های نوک‌تیز و گل نرم ایجاد می‌شدند و سپس در آتش پخته می‌شدند تا سخت شوند. همچنین در چین، از چرم و چوب نیز برای نوشتن استفاده می‌شد.

 ۲. پیدایش کاغذ در چین

۲.۱. اختراع کاغذ

در حدود سال ۱۰۵ میلادی، تسای لون، یک مقام دولتی چینی، نخستین بار کاغذ واقعی را از الیاف گیاهی، مانند بامبو و کتان، تولید کرد. او با ترکیب این الیاف و آب، خمیری ساخت که آن را روی یک توری نازک پخش کرد و پس از خشک شدن، کاغذی نرم و سبک به دست آمد. این اختراع انقلابی در دنیای نوشتاری به شمار می‌رفت و به‌سرعت در چین رواج یافت.

۲.۲. روش‌های تولید کاغذ

در چین، تولید کاغذ به تدریج به یک صنعت تبدیل شد. روش‌های مختلفی برای تهیه کاغذ وجود داشت؛ به‌عنوان مثال، در برخی مناطق از الیاف درختان، مانند درخت توت، استفاده می‌شد. همچنین، استفاده از کاغذهای رنگی و چاپی نیز به تدریج توسعه یافت.

۳. انتقال کاغذ به دنیای اسلام

۳.۱. گسترش به خاورمیانه

در قرن ۸ میلادی، کاغذ به دنیای اسلام منتقل شد. این انتقال به ویژه به دنبال فتح‌های اسلامی و گسترش فرهنگ اسلامی صورت گرفت. کارگاه‌های تولید کاغذ در شهرهایی مانند بغداد تأسیس شدند و کاغذ به ابزار اصلی نوشتاری در این مناطق تبدیل شد.

۳.۲. تأثیر بر علم و ادب

گسترش کاغذ در دنیای اسلام تأثیر عمیقی بر علم و ادب داشت. کتابخانه‌ها و مراکز علمی در این دوران شکوفا شدند و نویسندگان و دانشمندان از کاغذ برای نوشتن کتاب‌های علمی، فلسفی و ادبی استفاده کردند. کاغذ نه‌تنها قیمت مناسبی داشت، بلکه به دلیل قابلیت چاپ‌پذیری، امکان تولید انبوه کتاب‌ها را فراهم می‌کرد.

 ۴. ورود کاغذ به اروپا

۴.۱. نخستین کارگاه‌های تولید کاغذ

در قرن ۱۲ میلادی، کاغذ به اروپا رسید. نخستین کارگاه‌های تولید کاغذ در ایتالیا و اسپانیا تأسیس شدند. این کارگاه‌ها معمولاً از روش‌های چینی استفاده می‌کردند و کاغذهای تولیدشده به سرعت در بین متفکران و نویسندگان رواج یافت.

۴.۲. تأثیر بر رنسانس

ورود کاغذ به اروپا نقشی کلیدی در وقوع رنسانس ایفا کرد. با افزایش دسترسی به کاغذ، نویسندگان و هنرمندان بیشتری توانستند آثار خود را منتشر کنند و این امر منجر به گسترش علم و هنر در اروپا شد. همچنین، کاغذ به عنوان ابزاری برای انتقال ایده‌ها و اطلاعات به شدت مورد توجه قرار گرفت.

 ۵. انقلاب صنعتی

۵.۱. تولید انبوه کاغذ

با شروع انقلاب صنعتی در قرن ۱۹، تولید کاغذ به شکل انبوه آغاز شد. اختراعاتی مانند دستگاه کاغذسازی «Fourdrinier» که در سال ۱۸۰۳ اختراع شد، امکان تولید کاغذ به صورت پیوسته و در مقیاس وسیع را فراهم کرد. این امر هزینه‌های تولید را کاهش داد و دسترسی به کاغذ را برای عموم مردم آسان‌تر کرد.

۵.۲. تنوع در انواع کاغذ

در این دوران، انواع مختلفی از کاغذها تولید شدند، از جمله کاغذهای چاپی، کاغذهای مخصوص نقاشی و کاغذهای مقاوم در برابر آب. این تنوع به هنرمندان و نویسندگان این امکان را داد که از کاغذهای مختلف بر اساس نیازهای خود استفاده کنند.

تاریخچه کاغذ

 ۶. دوران معاصر

۶.۱. تکنولوژی‌های مدرن

در قرن ۲۰ و ۲۱، تکنولوژی‌های جدید به تولید کاغذ کمک کرده است. استفاده از الیاف بازیافتی و کاغذهای سبز به عنوان راه‌حل‌هایی برای کاهش اثرات زیست‌محیطی تولید کاغذ مطرح شده‌اند. همچنین، فرآیندهای جدیدی برای تولید کاغذ با کیفیت بالا و قابلیت چاپ بهتر به وجود آمده است.

۶.۲. چالش‌های محیطی امروزه

، تولید کاغذ با چالش‌های زیست‌محیطی همراه است. قطع درختان، مصرف آب زیاد و تولید زباله‌های شیمیایی از جمله مشکلاتی هستند که صنعت کاغذ با آن‌ها مواجه است. به همین دلیل، تلاش‌هایی برای کاهش مصرف کاغذ و استفاده از منابع پایدار در حال انجام است.

 نتیجه‌گیری

کاغذ های دست ساز 

کاغذهای دست‌ساز انواع مختلفی دارند که هر یک ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. در ادامه به برخی از این انواع اشاره می‌کنم:

 1. کاغذ پنبه‌ای
– ویژگی: نرم و مقاوم، با بافتی خاص.
– کاربرد: مناسب برای هنرهای تجسمی و نوشتن.

2. کاغذ کتان
– ویژگی: دارای دوام بالا و بافتی منحصر به فرد.
– کاربرد: استفاده در کتاب‌ها و مدارک مهم.

 3. کاغذ پاپیروس
– ویژگی: بافتی خشن و ظاهری خاص.
– کاربرد: یادآور تاریخ باستان، مناسب برای نوشتن و نقاشی.

4. کاغذ بازیافتی
– ویژگی: از مواد بازیافتی تولید می‌شود و معمولاً دارای بافتی ناهموار است.
– کاربرد: دوستدار محیط زیست، مناسب برای کارهای هنری.

 5. کاغذ ابریشمی
– ویژگی: نرم و لطیف با درخشش خاص.
– کاربرد: مناسب برای کارهای هنری و طراحی.

 6. کاغذ هنری
– ویژگی: معمولاً بافت و رنگ‌های متنوع.
– کاربرد: برای نقاشی، طراحی و کارهای هنری.

7. کاغذ چوبی
– ویژگی: از الیاف چوبی ساخته می‌شود و معمولاً ضخیم‌تر است.
– کاربرد: مناسب برای کارهای مختلف از جمله نقاشی و کلاژ.

این انواع کاغذهای دست‌ساز به دلیل ویژگی‌های خاص خود، در هنر، صنایع دستی و کاربردهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.

کاغذ به عنوان یک ابزار نوشتاری و هنری در طول تاریخ تحولات زیادی را تجربه کرده و همچنان در دنیای مدرن جایگاه ویژه‌ای دارد. از پاپیروس در مصر باستان تا کاغذهای مدرن بازیافتی، این ماده نه‌تنها ابزار انتقال دانش و فرهنگ بوده، بلکه به عنوان پایگاه توسعه علم و هنر نیز عمل کرده است. با توجه به چالش‌های زیست‌محیطی پیش‌رو، آینده صنعت کاغذ وابسته به نوآوری‌ها و روش‌های پایدار خواهد بود.

تاریخچه کاغذ

کاغذهای چرمی

یکی از قدیمی‌ترین مواد نوشتاری هستند که تاریخچه‌ای طولانی دارند. این نوع کاغذ معمولاً از پوست حیوانات، به ویژه بره و بز، تهیه می‌شود و به دلیل دوام و ماندگاری بالا، در گذشته به عنوان یک جایگزین برای کاغذهای معمولی استفاده می‌شده است.

ویژگی‌ها و کاربردها

1. دوام و ماندگاری

کاغذهای چرمی تحت تأثیر رطوبت و عوامل محیطی کمتر آسیب می‌بینند.

2. ظاهر زیبا: این نوع کاغذ معمولاً ظاهری خاص و جذاب دارد که آن را برای استفاده در کتاب‌های قدیمی و آثار هنری مناسب می‌سازد.

3. استفاده در هنر: در برخی فرهنگ‌ها، از کاغذ چرمی برای هنرهای دستی، مانند نقاشی و خطاطی، استفاده می‌شود.

4. کتاب‌های مقدس: بسیاری از متون مذهبی و فلسفی کهن بر روی کاغذ چرمی نگاشته شده‌اند و به همین دلیل ارزش تاریخی بالایی دارند.

کاغذهای چرمی به عنوان یک نماد از تاریخ و فرهنگ بشری باقی مانده و همچنان در برخی صنایع دستی و هنری مورد استفاده قرار می‌گیرند.

آیا هنوز هم از کاغذهای چرمی استفاده میشود ؟

بله، هنوز هم از کاغذ چرمی در تولید کتاب استفاده می‌شود، به ویژه برای کتاب‌های خاص و نفیس. این نوع کاغذ به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، مانند دوام و زیبایی، در موارد زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

1. کتاب‌های هنری و نفیس: بسیاری از ناشران کتاب‌های هنری و گران‌قیمت از کاغذ چرمی برای جلد و صفحات داخلی استفاده می‌کنند.

2. کتاب‌های مقدس: برخی متن‌های مذهبی مانند قرآن و کتاب‌های مقدس دیگر هنوز بر روی کاغذ چرمی نوشته می‌شوند.

3. دفترها و یادداشت‌ها: کاغذ چرمی در تولید دفترهای لوکس و یادداشت‌برداری نیز به کار می‌رود.

4. مجموعه‌های خاص: برخی از مجموعه‌داران و کتاب‌دوستان تمایل دارند تا کتاب‌های خود را بر روی کاغذ چرمی نگه‌داری کنند تا ارزش آن‌ها حفظ شود.

در کل، کاغذ چرمی به عنوان یک انتخاب لوکس و باارزش در دنیای نشر و تولید کتاب همچنان محبوب است.

تاریخچه کاغذ در ایران

تاریخ کاغذ در ایران به دوران باستان و پس از ورود اسلام به این سرزمین بازمی‌گردد. این تاریخچه شامل مراحل مختلفی از تولید و استفاده از کاغذ است که به تحولات فرهنگی، علمی و اقتصادی ایران مربوط می‌شود.

۱. دوران باستان

۱.۱. مواد نوشتاری اولیه

قبل از ورود کاغذ، ایرانیان باستان از مواد مختلفی برای نوشتن استفاده می‌کردند. الواح گلی و پاپیروس از جمله این مواد بودند. در تمدن‌های باستانی مانند هخامنشیان، نوشتن روی سنگ یا فلز نیز رایج بود.

۲. ورود کاغذ به ایران

۲.۱. انتقال از چین

کاغذ به ایران در قرن ۸ میلادی و به دنبال فتح‌های اسلامی و گسترش فرهنگ اسلامی وارد شد. این انتقال به ویژه پس از نبرد «تراپیزون» به وقوع پیوست و ایرانیان با تکنیک‌های تولید کاغذ آشنا شدند.

۲.۲. تأسیس کارگاه‌های تولید کاغذ

با ورود کاغذ به ایران، کارگاه‌های تولید کاغذ در شهرهایی مانند بغداد و سپس در شهرهای ایرانی مانند همدان و اصفهان تأسیس شدند. این کارگاه‌ها عمدتاً از الیاف گیاهی و پارچه‌های کهنه برای تولید کاغذ استفاده می‌کردند.

 ۳. دوران اسلامی

۳.۱. گسترش کاغذ در ادبیات و علم

کاغذ به سرعت در بین علمای اسلامی و ادیبان رواج یافت. کتابخانه‌ها و مراکز علمی در دوران اسلامی شکوفا شدند و کاغذ به ابزاری اساسی برای نوشتن متون مذهبی، علمی و ادبی تبدیل شد.

۳.۲. تأثیر بر خط و خوشنویسی

ورود کاغذ به ایران باعث توسعه خطوط مختلف و خوشنویسی شد. هنرمندانی مانند سیدرضا و محمود آثار زیبایی را روی کاغذ خلق کردند که به هنر خوشنویسی ایرانی شهرت یافت.

 ۴. دوران صفویه

۴.۱. تولید کاغذ با کیفیت بالا

در دوران صفویه (قرن ۱۶ تا ۱۸ میلادی)، تولید کاغذ به اوج خود رسید. کارگاه‌های تولید کاغذ در اصفهان و دیگر شهرهای بزرگ به تولید کاغذهایی با کیفیت بالا و زیبایی‌های هنری پرداختند.

۴.۲. چاپخانه‌ها و نشر کتاب

تأسیس چاپخانه‌ها در این دوران، به ویژه پس از ورود چاپ به ایران، باعث افزایش تولید کتاب و کاغذ شد. این امر به گسترش علم و ادبیات کمک شایانی کرد.

تاریخچه کاغذ

 ۵. دوران قاجار و معاصر

۵.۱. تغییرات صنعتی و نوآوری

در دوران قاجار (قرن ۱۹ میلادی)، با ورود تکنولوژی‌های جدید، تولید کاغذ به شکل صنعتی آغاز شد. کارگاه‌های بزرگ تولید کاغذ تأسیس شدند و انواع مختلفی از کاغذها برای مصارف مختلف تولید می‌شد.

۵.۲. چالش‌های محیطی و اقتصادی

امروزه، صنعت کاغذ در ایران با چالش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی همراه است. استفاده از منابع طبیعی و نیاز به مدیریت پایدار در این صنعت اهمیت زیادی دارد.

 نتیجه‌گیری

تاریخ کاغذ در ایران نه‌تنها به تحولاتی در زمینه تولید و استفاده از این ماده اشاره دارد، بلکه نشان‌دهنده تأثیر آن بر فرهنگ، علم و هنر ایرانیان است. از ورود آن به ایران تا دوران معاصر، کاغذ به ابزاری اساسی در انتقال دانش و فرهنگ تبدیل شده است و همچنان نقش مهمی در زندگی روزمره و ادبیات ایرانی دارد.

 چالش‌های زیست‌محیطی صنعت کاغذ در ایران

صنعت کاغذ در ایران با چالش‌های زیست‌محیطی متعددی روبه‌رو است که می‌تواند تأثیرات منفی بر محیط زیست و منابع طبیعی داشته باشد. این چالش‌ها شامل موارد زیر است:

قطع درختان

– تأثیرات منفی: قطع درختان برای تأمین مواد اولیه کاغذ باعث تخریب جنگل‌ها و کاهش تنوع زیستی می‌شود. این موضوع می‌تواند منجر به فرسایش خاک و تغییرات اقلیمی شود.
– راه‌حل:
– استفاده از کاغذ بازیافتی: تشویق به استفاده از کاغذهای بازیافتی می‌تواند نیاز به قطع درختان را کاهش دهد.
– کشت درختان سریع‌الرشد: توسعه برنامه‌های کشت درختان سریع‌الرشد به‌منظور تأمین مواد اولیه بدون تخریب جنگل‌ها.

 ۲. مصرف آب

– تأثیرات منفی: فرآیند تولید کاغذ به مقدار زیادی آب نیاز دارد. این مصرف بالا می‌تواند منجر به کمبود آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران شود.
– راه‌حل:
– بهینه‌سازی مصرف آب: استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش مصرف آب در فرآیند تولید.
– توسعه سیستم‌های بازیافت آب: جمع‌آوری و استفاده مجدد از آب در کارگاه‌های تولید کاغذ.

 ۳. آلودگی هوا و آب

– تأثیرات منفی: فرآیندهای شیمیایی در تولید کاغذ می‌تواند منجر به آلودگی آب و هوا شود. این آلودگی‌ها می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامت انسان و اکوسیستم‌ها داشته باشد.
– راه‌حل:
– استفاده از مواد شیمیایی کم‌خطر: جایگزینی مواد شیمیایی مضر با مواد کم‌خطر در فرآیند تولید.
– کنترل و مدیریت پسماندها: ایجاد سیستم‌های مؤثر برای مدیریت پسماندهای تولیدی و جلوگیری از ریزش آن‌ها در محیط زیست.

 ۴. زباله‌های کاغذی

– تأثیرات منفی: تولید کاغذ، زباله‌های زیادی را به همراه دارد که باید به درستی مدیریت شوند تا از آلودگی محیط زیست جلوگیری شود.
– راه‌حل:
– ترویج فرهنگ بازیافت: آموزش مردم درباره اهمیت بازیافت کاغذ و تشویق به جمع‌آوری و بازیافت زباله‌های کاغذی.
– ایجاد زیرساخت‌های بازیافت: تأسیس مراکز بازیافت و تسهیل فرآیند بازیافت برای عموم.

 نتیجه‌گیری

صنعت کاغذ در ایران با چالش‌های زیست‌محیطی قابل توجهی مواجه است، اما با اتخاذ راهکارهای مناسب و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌توان این چالش‌ها را مدیریت و کاهش داد. ترویج فرهنگ بازیافت، استفاده از منابع پایدار و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید می‌تواند به حفظ محیط زیست و توسعه پایدار صنعت کاغذ کمک کند.

تاریخچه کاغذ

 تحولات صنعت کاغذسازی در دوران معاصر

صنعت کاغذسازی در دوران معاصر با تحولات چشمگیری مواجه شده است که به تحول در فناوری، کاهش تأثیرات زیست‌محیطی و تغییرات در نیازهای بازار مربوط می‌شود. در زیر به برخی از این تحولات اشاره می‌شود:

 ۱. پیشرفت‌های فناوری

– تولید مکانیزه: ورود ماشین‌آلات پیشرفته و خودکار به خط تولید کاغذ باعث افزایش سرعت و بهره‌وری در فرآیند تولید شده است. فناوری‌های جدید مانند دستگاه‌های کاغذسازی «Fourdrinier» امکان تولید انبوه کاغذ را فراهم کرده‌اند.
– کاغذهای تخصصی: توسعه کاغذهای تخصصی مانند کاغذهای ضدآب، کاغذهای حرارتی و کاغذهای چاپی با کیفیت بالا، به نیازهای خاص بازار پاسخ داده است.

 ۲. استفاده از مواد خام جدید

– الیاف بازیافتی: با افزایش آگاهی نسبت به مسائل زیست‌محیطی، استفاده از الیاف بازیافتی در تولید کاغذ گسترش یافته است. این امر به کاهش نیاز به منابع طبیعی و کاهش زباله‌های کاغذی کمک می‌کند.
– مواد اولیه پایدار: تلاش برای استفاده از منابع پایدار مانند درختان سریع‌الرشد و الیاف گیاهی با قابلیت تجدیدپذیری، در حال افزایش است.

۳. کاهش تأثیرات زیست‌محیطی

– مدیریت پسماند: صنایع کاغذسازی به سمت بهبود مدیریت پسماند و استفاده مجدد از مواد تولیدی حرکت کرده‌اند. این امر شامل بازیافت کاغذهای باطله و استفاده از آن‌ها در فرآیند تولید جدید است.
– کاهش مصرف آب و انرژی: فناوری‌های جدید به کاهش مصرف آب و انرژی در فرآیند تولید کاغذ کمک کرده‌اند. سیستم‌های بازیافت آب و انرژی‌های تجدیدپذیر بهبود یافته‌اند.

 ۴. تغییرات در نیازهای بازار

– رشد دیجیتالیزاسیون: با افزایش استفاده از فناوری‌های دیجیتال، نیاز به کاغذ در برخی حوزه‌ها کاهش یافته است. این امر صنعت کاغذ را به سمت تولید کاغذهای تخصصی و با کیفیت بالا سوق داده است.
– تغییر در الگوهای مصرف: مصرف کاغذ در بخش‌های مختلف مانند بسته‌بندی، چاپ و نشر تغییر کرده و به سمت کاغذهای باکیفیت و تخصصی متمایل شده است.

۵. نوآوری در طراحی و بسته‌بندی

– بسته‌بندی‌های پایدار: با افزایش توجه به مسائل زیست‌محیطی، طراحی بسته‌بندی‌های کاغذی پایدار و قابل بازیافت در حال گسترش است. این تحولات به کاهش زباله‌های پلاستیکی و افزایش استفاده از کاغذ کمک می‌کند.

 نتیجه‌گیری

صنعت کاغذسازی در دوران معاصر با تحولات قابل توجهی مواجه شده که به بهبود کیفیت، کاهش تأثیرات زیست‌محیطی و پاسخ به نیازهای بازار مرتبط است. با ادامه این تحولات و توجه به مسائل پایدار، آینده این صنعت می‌تواند به سمت بهبود و نوآوری بیشتر حرکت کند.

10 روش شناسایی انواع کاغذ

شناسایی کاغذ می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله بررسی کیفیت، نوع و کاربرد آن انجام شود. در زیر به ده روش متداول برای شناخت کاغذ اشاره می‌کنم:

1. بررسی ضخامت

با استفاده از گجت‌های خاص یا با مقایسه با کاغذهای دیگر می‌توان ضخامت کاغذ را اندازه‌گیری کرد.

2. تست نور

نور را از کاغذ عبور دهید. کاغذ با کیفیت خوب معمولاً نور را به خوبی عبور نمی‌دهد و دارای بافتی یکنواخت است.

3. چشمک زدن

کاغذ را زیر نور مستقیم نگاه کنید. اگر کاغذ شفاف باشد، ممکن است نشان‌دهنده کیفیت پایین آن باشد.

4. تست آب

چند قطره آب روی سطح کاغذ بریزید. کاغذ با کیفیت خوب معمولاً آب را جذب نمی‌کند و لکه نمی‌زند.

5. بررسی رنگ

رنگ کاغذ و یکنواختی آن می‌تواند نشان‌دهنده کیفیت و نوع آن باشد.

6. حس لامسه

با لمس کردن کاغذ می‌توان به بافت و نرمی یا زبری آن پی برد.

7. تست صدا

وقتی کاغذ را مچاله کنید، صدای آن می‌تواند به شما در تشخیص نوع کاغذ کمک کند.

8. بررسی علامت‌های آب

برخی کاغذها دارای علامت‌های آب هستند که نشان‌دهنده کیفیت و اصل بودن آن‌هاست.

9. تست چسبندگی

چسبندگی کاغذ به خود می‌تواند نشان‌دهنده کیفیت آن باشد. کاغذهای با کیفیت معمولاً کم‌تر به هم می‌چسبند.

10. تحلیل مواد تشکیل‌دهنده

با استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی می‌توان مواد تشکیل‌دهنده کاغذ را تحلیل کرد و به نوع آن پی برد.

این روش‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا بهترین نوع کاغذ را برای نیازهای خود انتخاب کنید.

مطالب مرتبط :

نقش و وظایف بایگانی کننده در سازمان ها

زونکن دی ان اس DNS

زونکن خوب

انواع کاغذ و مقوای مصرفی در چاپ

Other:

history of paper